Vršac, grad kulture, srpskih velikana i vinograda. Zovu ga i grad pod Kulom, koju je podigao Đurađ Branković, odakle puca prelep pogled. Vino ovde prija koliko i obična šetnja sokacima, odmor na 11 trgova.
Paja Jovanović ga je slikao, Vasko Popa mu pesme pisao, Dragiša Bišovan ga gradio, a Jovan Sterija Popović mu tepao – „Vršac, lepa varoš“. Iznedrio je ovaj grad i mnoge druge velikane, ali nisu mu samo oni „prišivali“ epitet jedne od najlepših vojvođanskih čaršija. Ako ne i – najlepše. Jer kada u sred ravnice spaziš planinu, onda tu zaista duvaju malo drugačiji vetrovi, donoseći miris šuma, mešajući ga sa dahom vinograda. Doduše, u rano proleće i kasnu jesen, košava je ovde jača od svega, na šta su Vrščani navikli, ali zato putnici namernici obično ne znaju šta ih je snašlo.
Vršac, jedan od najstarijih gradova u Vojvodini, broji oko 40.000 stanovnika i time se kotira kao osmi po veličini u pokrajini. Lociran je na samoj ivici Panonske nizije, u podnožju Vršačkih planina, sa najvišim (Guduričkim) vrhom od 641 metar, na 85 kilometara od Beograda i samo 14 od rumunske granice. Na krajnjem jugozapadu opština zalazi u Deliblatsku peščaru, poznatu kao evropska Sahara, što takođe daje na posebnosti ovom kraju.
Prelistavajući istorijske spise može se videti da se ime grada, i to kao Podvršan, prvi put pojavljuje 1427. godine u pismu kralja Žigmunda. Potom su ga zvali Varšoc, pa Veršec, Veršoc, Varšac… Slova su se menjala, ali je suština ostajala ista, jer se u osnovi imena nalazi reč „vrh“, a naselje se oduvek nalazilo pod bregom. Zovu ga i grad pod Kulom, čija se tačna godina podizanja ne zna, osim da je za nju zaslužan Đurađ Branković i da je pala u nemilost Turaka 1552. godine. Smeštena iznad grada, odakle puca prelep pogled, danas je „utvrđenje“ i polazna pista za ljubitelje paraglajdinga.
Kada su banatski Srbi, pod vođstvom vršačkog vladike Teodora Nestorovića, podigli bunu i oslobodili veći deo Banata, kažnjeni su tako što je vladika ubijen, a Sinan paša na Vračaru spalio mošti Svetog Save, sveteći im se, jer su u bitkama nosili barjake sa likom ovog sveca. Sve do 1716. ceo prostor je bio pod turskom vlašću, kada je ušao u sastav Habzburške monarhije, a Vršac počeo da se razvija i 1804. godine dobio status slobodnog kraljevskog grada. Posle Drugog svetskog rata bio je jedan od najnaprednijih varoši u čitavoj Jugoslaviji. U tome su mu oduvek u prilog išli vinogradi, koji su navodno bili na ceni još u doba Dačana i Rimljana, a ostalo je zabeleženo da je 1494. godine vršačko vino prodato dvoru kralja Vladisava Drugog.
Opisivano je kao slatko i ukusno, a počelo je ozbiljno da se pravi za vreme Marije Terezije u 18. veku. Nema tog meštanina koji nije ponosan na vinogradarsku istoriju svog grada, koja se čita i sa fasada starih „švapskih“ kuća, na kojima se nalaze motivi grožđa. Podrum čuvenih „Vršačkih vinograda“ i dalje je građevinsko-arhitektonska atrakcija, a proizvodi koji izlaze iz njega simbol grada, pa i cele bivše Jugoslavije. Ovde deluje i vinski viteški red Sveti Teodor, koji je ime dobio po zaštitniku Vršca. Svake godine se u septembru održavaju Dani berbe grožđa ili „Grožđebal“, kada grad postaje jedna velika vinska pozornica.
Vremena se menjaju, ali miris grožđa u ovom gradu je i dalje poseban. Prija koliko i obična šetnja sokacima, odmor na 11 trgova, razgledanje građevina sa tipično vojvođanskim fasadama, ulicama koje se seku pod pravim uglom… Kao i u svakom „panonskom“ gradu, i ovde postoji prostrana pešačka zona ili korzo, smešten na Trgu Save Kovačevića. U oči upada zgrada nekadašnje gostionice „Kod dva pištolja“ iz 18. veka, kao jedno od najatraktivnih zdanja, zbog trema sa lučnim otvorima i priče o Karađorđu koji je svoj boravak ovde platio sa dva lična pištolja, kasnije zaštitnim znacima gostionice. Na Trgu je od 1868. i kuća koju je podigao Đorđe, brat Jovana Sterije Popovića, i to na mestu one u kojoj se rodio velikan književnosti. Vršac priča svoju istoriju i preko zgrade Stare apoteke, poznate kao „Apoteka na stepenicama“, koja datira iz 18. veka i koja je 1965. priključena Gradskom muzeju.
Simpatije na prvi pogled izaziva i barokni Vladičanski dvor iz sredine 18. veka, nastao kao rezidencija eparhije banatske, u kojoj se nalazi kapela posvećena Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu, vredne zbirke ikona, portreti vladika i bogata biblioteka. Turisti obično zastanu i pred zgradom Magistrata, koja je danas u funkciji Skupštine opštine. Zanimljivo je da su tri dela koja je čine građena tokom tri veka, najstariji u 18, najmlađi u 20, a u 19. je nikla centralna zgrada sa balkonom i glavnim ulazom.
Vladičanski dvor
Bogata muzejska prošlost ovog grada ne kosi se sa sadašnošću, jer u doba kada umetnost gubi na ceni, ovde je i dalje jaka. Od 1896. godine, kada je otvorena prva izložba, pa do danas, Gradski muzej ima stalne postavke i redovne posetioce. A i pozorište čuva svoj duh i publiku. Za početak pozorišnog života u Vršcu, kao i kod Srba, uzima se 1792. godine, jer su tada učenici Narodne škole pod upravom magistra Krekića izveli tri komedije. Prvi profesionalni teatar je nastao 1945. godine, otvoren Sterijinim komadom „Tvrdica“. Od tada radi u kontinuitetu, a glumci uvek igraju pred punim stolicama. Meštani se posebno raduju na jesen, kada se tradicionalno održavaju Dani pozorišne klasike „Vršačka pozorišna jesen“.
Kultura jeste jedna od prvih asocijacija na ovo panonsko mesto, možda i farmaceutska kuća „Hemofarm” i košarkaški klub, ali je ono prepoznatljivo i po velelepnim zelenim površinama. Među njima dominira Gradski park, koji ima status jednog od najstarijih u Srbiji, jer ga je 1797. godine od porodice Šerbl otkupio Magistrat i pretvorio u rajski prostor. Bio je poznat po strelištu, klizištu i teniskim terenima, a na površini od šest hektara sva lepota se „zbila“ u vrtovima sa gorostasnim drvećem, travnjacima i cvećem, koji podsećaju na engleske parkove. Iako je u poslednje vreme pomalo zapušten, i dalje je pravo mesto da se u njemu odmorite posle celodnevne šetnje vršačkim sokacima. Uživanje u vodoskoku sa slikama četiri godišnja doba odlična je završnica obilaska lepe vojvođanske varoši.
MANASTIR MESIĆ
Jedan od simbola Vršca je ženski manastir Mesić, koji privlači pažnju patinom, ali ipak „skriva“ svoje godine. Iako mu uglavnom pripisuju šest vekova postojanja, jedna legenda ga smešta u 1225. godinu, kada ga je navodno podigao Arsenije Bogdanović Hilandarac, a Sveti Sava ga postavio za igumana. Prvi pisani trag je dokument iz 17. veka, u kojem se vidi da je Mesić bio rezidencija vršačkih episkopa posle Prve velike seobe.
Karneval u septembru
ZNAMENITI VRŠČANI
Savremeni Vrščani s ponosom govore o velikanima koji su u njihovoj varoši rođeni. Obavezno spomenu ime Teodora Nestorovića, episkopa koji se 1594. našao na čelu Banatske bune, a srpska crkva ga proglasila svetim. Na listi znamenitih sugrađana je i književnik Jovan Sterija Popović,pesnik Vasko Popa, novinar i političar Jaša Tomić, arheolog Feliks Mileker, slikar Paja Jovanovića, ikonopisac Ilija Nešković, vladika Josif Jovanović Šakabenta, arhitekta Dragiša Brašovan…
DUGA VAZDUHOPLOVNA ISTORIJA
Vazduhoplovna akademija u Vršcu ima dugu tradiciju školovanja pilota. Prvi let je sproveo pilot Aurel Vlaiku, 11. agvusta 1912. godine. Pošto su vetrovi ovde toliko povoljni, ovaj region se izborio za status optimalne oblasti za jedrilice, pa je 1925. formiran prvi aero-klub „Naša krila“. Prvi hangar za smeštaj vazduhoplova izgrađen je 1934. godine.
Izvor:
www.novosti.rs